Co to jest testament?

Testament jest jednostronną czynnością prawną, w której spadkodawca dokonuje rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. To właśnie ten dokument określa los majątku spadkodawcy po jego śmierci. Testamentem można nie tylko powołać poszczególne osoby do dziedziczenia, ale również można nim pozbawić prawa do spadku podmioty uprawnione do dziedziczenia ustawowego.

W jakiej formie może być sporządzony testament?

Testament można sporządzić:

  •  w formie pisemnej (tzw. testament własnoręczny),
  • w formie notarialnej (tzw. testament notarialny),
  • poprzez wyrażenie swojej woli w obecności dwóch świadków wobec wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, a następnie spisania oświadczenia spadkodawcy w protokole (tzw. testament urzędowy),
  • w formie ustnej, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków (tzw. testament ustny),
  • przed dowódcą statku lub jego zastępcą jedynie podczas podróży statkiem morskim lub powietrznym (tzw. testament podróżny).

Czy testament można podważyć?

Testament nie jest zawsze ważny. Wiele okoliczności może spowodować, że pomimo tego, że testament został sporządzony, nie będzie on wywoływał skutków prawnych. Każdy z wyżej wskazanych testamentów można próbować podważyć. Podważenie testamentu notarialnego jest z reguły najtrudniejsze, bowiem notariusz jest zobowiązany zadbać o to, żeby osoby składające oświadczenia woli były świadome i działały swobodnie, bez przymusu. Oczywiście na tyle, na ile jest to możliwe podczas krótkiej lub dłuższej rozmowy notariusza z testatorem. Niejednokrotnie zdarza się, że pomimo przekonania notariusza, że osoba która się przed nim stawiła jest w pełni świadoma, biegły sądowy po zbadaniu dokumentacji medycznej i analizie zeznań świadków wydawał opinię, w której stwierdzał, że spadkodawca był w chwili sporządzania testamentu jednak niepoczytalny.

Znacznie jednak prostsze jest wykazanie, że testament własnoręczny został sporządzony w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Jednym z najczęstszych powodów podważenia testamentu własnoręcznego, jest niesporządzenie testamentu własnoręcznie przez spadkodawcę, lub podpisanie testamentu na kopercie, a nie na samym dokumencie.

Z kolei sposobem na podważenie pozostałych testamentów, które w praktyce są rzadko spotykane, jest wykazanie błędów formalnych przy jego powstawaniu. Urzędnicy lub kapitanowie statków mają mniejsze doświadczenie niż notariusze w tym zakresie i zdarza im się popełnić omyłkę wpływającą na ważność testamentu. Ponadto można wykazywać, iż dana osoba nie mogła być świadkiem sporządzenia testamentu. Przykładowo należy wskazać, że świadkiem nie może być osoba, dla której lub jej najbliższych w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.

Kiedy testament jest nieważny z mocy prawa?

Kodeks cywilny wskazuję trzy przesłanki unieważnienia testamentu.

Pierwszą jest sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest stanem, w którym możliwość wolnego wyboru zostaje całkowicie wyłączona. Z taką sytuacją mamy do czynienia najczęściej w przypadku choroby psychicznej albo innych zaburzeń psychicznych.

Drugą jest sporządzenie testamentu pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści. Spadkodawca jest w błędzie w razie mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy lub braku takiego wyobrażenia.

Trzecią przyczyną unieważnienia testamentu jest sporządzenie go pod wpływem groźby. Nieważny jest testament sporządzony pod wpływem groźby. Groźba, będącą formą przymusu psychicznego, polega na deklaracji wywołania niekorzystnych skutków w przypadku, gdy spadkodawca nie sporządzi testamentu oznaczonej treści, według oczekiwań osoby grożącej. Nie ma znaczenia, czy jest ona bezprawna. Wystarczającym jest, aby wywołana ona u spadkodawcy stan obawy.

Jaki jest termin na unieważnienie testamentu?

Termin, w którym można powoływać się na nieważność testamentu, wynosi 3 lata i biegnie od momentu, w którym osoba uprawniona dowiedziała się o przyczynie nieważności. W każdym razie prawo do powołania się na nieważność wygasa po upływie 10 lat od otwarcia spadku.

Jak obalić testament?

Unieważnienie testamentu następuję poprzez podniesienie zarzutu nieważności i wskazanie przyczyny tej nieważności. Zarzut taki podnosi się wyłącznie w postępowaniu sądowym. Najczęściej testamenty kwestionowane są w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Można jednak żądać unieważnienia testamentu w toku sprawy o zachowek (np. gdy w treści testamentu osoba żądająca zachowku została wydziedziczona).


Piotr Olewniczak pomaga przedsiębiorcom, osobom prowadzącym gospodarstwa rolne oraz klientom indywidualnym. Pełni funkcje pełnomocnika procesowego dłużników, jak również wierzycieli w ramach postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych. [więcej]