(autor: r.pr. Łukasz Czarnocki)

31 marca 2022 roku minęło 13 lat od wejścia w życie ustawy wprowadzającej przepisy o upadłości konsumenckiej. Przez ten czas narosło wokół niej wiele mitów, ale także kłamstw, które są powielane w domenie publicznej. Warto wiedzieć, na czym tak naprawdę polega ta procedura.

Wielokrotne zmiany przepisów, w tym kilkukrotna zmiana filozofii postępowania oddłużeniowego, nie sprzyjały rozpowszechnieniu i utrwaleniu wiedzy o tym, na czym tak naprawdę polega upadłość konsumencka. Od zawsze budziła ona kontrowersje. Narosłe wokół niej mity z jednej strony przyczyniają się do nieuzasadnionego stygmatyzowania osób, które z upadłości konsumenckiej korzystają, z drugiej zaś stanowią łatwy punkt wyjścia do równie niewłaściwego nakłaniania do upadłości konsumenckiej osób, które nie tylko procedury tej nie potrzebują, ale dla których może być ona niekorzystna.

Jakie są trzy najczęściej powielane kłamstwa o upadłości konsumenckiej?

Kłamstwo nr 1: upadłość konsumencka = gwarantowane umorzenie wszystkich zobowiązań

Często można się spotkać z poglądem, że upadłość konsumencka gwarantuje umorzenie wszystkich zobowiązań. Co ciekawe, twierdzą tak zarówno osoby zadłużone, które oczekują konkretnych efektów procedury, jak również wierzyciele, złorzecząc na upadłych dłużników.

Należy podkreślić, że wbrew powyższej teorii upadłość konsumencka nie stanowi gwarancji umorzenia wszystkich zobowiązań. Co więcej, upadłość konsumencka nie stanowi gwarancji umorzenia jakichkolwiek zobowiązań.

Ewentualne umorzenie zobowiązań uzależnione jest od dokonania przez sąd pozytywnej dla dłużnika oceny moralności płatniczej. W obowiązującym modelu postępowania ocena ta dokonywana jest nie na początku postępowania (przy rozpoznaniu wniosku o ogłoszenie upadłości), lecz na końcu (po zakończeniu przez syndyka wszystkich czynności).

Co to oznacza? W przypadku, gdy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, sąd może odmówić umorzenia jakichkolwiek zobowiązań.

Równocześnie, nawet w sytuacji umorzenia zobowiązań, zarówno w związku z wykonaniem planu spłaty wierzycieli, jak też w sytuacji umorzenia zobowiązań bez ustalenia takiego planu, niektóre zobowiązania nigdy nie będą mogły być umorzone w tym trybie. Do takich nieumarzalnych zobowiązań należą m.in.

• zobowiązania o charakterze alimentacyjnym,

• orzeczone przez sąd kary grzywny,

• zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem,

• zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.

Należy także pamiętać, że nawet wydanie korzystnego orzeczenia w postępowaniu upadłościowym nie gwarantuje, że wierzyciele nie będą po jego zakończeniu dochodzili zapłaty, zaś bierność w toku takich postępowań może skutkować wydaniem wyroków niekorzystnych dla upadłego.

Kłamstwo nr 2: upadłość konsumencka dotyczy tylko wybranych sfer życia upadłego

Błędem jest przyjęcie założenia, że upadłość konsumencka dotyka jedynie wybranych sfer życia upadłego i zachowa on pełną kontrolę nad swoimi sprawami. Często spotykamy się z nieuzasadnionym oczekiwaniem, że dłużnik będzie mógł wybrać zobowiązania, które będą objęte postępowaniem upadłościowym. Zdecyduje, jaki majątek przekaże syndykowi masy upadłości, określi, w których postępowaniach sądowych odda pole syndykowi masy upadłości, a w których będzie chciał zachować inicjatywę.

Dłużnicy nie zdają sobie sprawy, że dokonywana w postępowaniu ocena moralności płatniczej może obejmować również niewygodne dla nich wydarzenia, nawet sprzed kilku lat, zaś syndyk masy upadłości nie tylko jest uprawniony, lecz wręcz zobowiązany do podejmowania działań w celu ochrony interesu wierzycieli. Dłużnicy często nie wiedzą, że syndyk będzie sprzedawał należące do upadłego nieruchomości. Syndyk masy upadłości nie ma przy tym obowiązku uwzględniania jakichkolwiek nieformalnych porozumień pomiędzy upadłym, a członkami jego rodziny.

Upadłość konsumencka oddziałuje na wszystkie sfery życia upadłego. Ma wpływ nie tylko na sferę jego zobowiązań – do umorzenia których upadły dąży – lecz na wszystkie jego sprawy majątkowe. W toku postępowania część przychodów upadłego będzie trafiała do masy upadłości, zaś należący do niego majątek będzie podlegał sprzedaży w trybie wybranym przez syndyka masy upadłości. Co więcej, w obecnym stanie prawnym, w przypadku, gdyby upadły zdał sobie sprawę dopiero w toku postępowania, że postępowanie to ma inny przebieg niż się spodziewał, nie może liczyć na umorzenie takiego postępowania, w sytuacji, gdyby jego umorzenie mogło skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli.

Z powyższych względów decyzja o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości powinna być dokonana po rozważaniu wszystkich „za” i „przeciw” i konsultacji ze specjalistą mającym praktyczne doświadczenie w zakresie upadłości konsumenckiej.

Kłamstwo nr 3: Upadłość konsumencka = rozwiązanie wszystkich problemów

Upadłość konsumencka jest często reklamowana jako rozwiązanie wszystkich problemów osób zmagających się z nadmiernym zadłużeniem. Budowanie wizerunku upadłości konsumenckiej jako panaceum na wszystkie problemy jest niestety często stosowanym chwytem marketingowym.

Przypisanie upadłości konsumenckiej wskazanego wyżej charakteru skutkuje pominięciem analizy faktycznych przyczyn powstania niewypłacalności. Procedura upadłościowa w jej obecnym kształcie nie obejmuje jakichkolwiek instrumentów – oprócz możliwości oddłużenia – które mogłyby pomóc w przyszłości uniknąć podobnych problemów. Ustawodawca nie przewidział jakichkolwiek instrumentów wsparcia zawodowego, edukacyjnego lub psychologicznego dla upadłych. Pomimo tego, że funkcję syndyków masy upadłości pełnią licencjonowani doradcy restrukturyzacyjni, nie pełnią oni faktycznie żadnej roli w zakresie przygotowania niewypłacalnych konsumentów do „nowego startu”, który miał być celem konsumenckiej procedury oddłużeniowej. W działaniach zdecydowanej większości syndyków masy upadłości próżno szukać jakichkolwiek elementów doradztwa restrukturyzacyjnego. Ich rola ogranicza się do sprzedaży majątku upadłego, prowadzenia postępowań sądowych oraz weryfikowania moralności płatniczej dłużników.

Warto pamiętać, że upadłość konsumencka jest jedynie narzędziem, które odpowiednio zastosowane, może pomóc w oddłużeniu. Z kolei oddłużenie jest jedynie jednym ze środków mających na celu umożliwienie nowego startu.

Upadłość konsumencka nie zastąpi rzetelnej edukacji prawnej i ekonomicznej, nie nauczy konstruowania budżetu domowego, nie doprowadzi do zdobycia nowych kwalifikacji zawodowych czy też do zwiększenia aktywności zawodowej i społecznej.

Aby móc w pełni skorzystać z upadłości konsumenckiej, niezbędne jest posiadanie wiedzy na temat tego, jak przebiega i na czym polega postępowanie upadłościowe. Świadomość celów, jakim faktycznie powinna służyć upadłość konsumencka jest kluczowa dla skutecznego przebiegu tego postępowania. Skutecznego, czyli faktycznie dającego szansę na nowy start, a nie jedynie chwilowo zerującego bilans aktywów i pasywów.


Łukasz Czarnocki specjalizuje się w prawie upadłościowym i restrukturyzacyjnym, zajmując się równocześnie bieżącą obsługą przedsiębiorców w zakresie prawa cywilnego oraz handlowego, w tym przygotowując i opiniując projekty umów, przygotowując opinie prawne, pisma procesowe oraz przeprowadzając audyty prawne. [więcej]