Jednym z zagadnień, które niestety są często pomijane przez dłużników na etapie podejmowania decyzji o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, jest analiza dokonanych przez dłużnika czynności rozporządzających, które mogą zostać ubezskutecznione na skutek ogłoszenia upadłości. Brak uwzględnienia wpływu ogłoszenia upadłości dla dokonanych przez dłużnika czynności może prowadzić do powstania skutków nieprzewidzianych przez dłużnika oraz sprzecznych z jego intencjami.

Bezskuteczność czynności prawnych upadłego

Uznanie czynności za bezskuteczną – w kontekście postępowania upadłościowego – oznacza, że to, co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości. W szczególnych wypadkach, jeżeli przekazanie w naturze jest niemożliwe, do masy upadłości wpłaca się równowartość w pieniądzu. W praktyce oznacza to, że w przypadku uznania czynności za bezskuteczną, syndyk będzie wyceniał i sprzedawał majątek objęty tą czynnością, lub występował z roszczeniami o zapłatę przeciwko aktualnemu właścicielowi.

Należy pamiętać, że zagadnienie bezskuteczności czynności prawnych regulowane jest zarówno w ustawie z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo Upadłościowe, jak też w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny. W przypadku ogłoszenia upadłości, obie regulacje będą miały zastosowanie do czynności dokonanych przez upadłego.

Rozporządzenie majątkiem przez upadłego nieodpłatnie lub z zastrzeżeniem rażącej dysproporcji wartości wzajemnego świadczenia, w terminie 1 roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, będzie bezskuteczne wobec masy upadłości z mocy prawa. Oznacza to, że nawet bez konieczności występowania na drogę sądową, syndyk masy upadłości będzie mógł traktować przedmiot tej czynności za wchodzący w skład masy upadłości.

W sytuacji, gdyby w tym samym terminie (1 roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości), upadły obciążył swój majątek (np. nieruchomość), poprzez ustanowienie zabezpieczenia (np. hipoteki), celem zabezpieczenia zobowiązania osoby trzeciej, nie otrzymując za to wynagrodzenia lub otrzymując rażąco niskie wynagrodzenie, sędzia-komisarz może w ramach postępowania upadłościowego – na wniosek syndyka – również taką czynność uznać za bezskuteczną względem masy upadłości. W przypadku zabezpieczenia przez upadłego zobowiązań osób bliskich, sędzia-komisarz może orzec o bezskuteczności niezależnie od wysokości świadczenia otrzymanego przez upadłego.

Czynność upadłego dokonane z osobami bliskimi

Szczególną kategorię czynności, które mogą być uznane za bezskuteczne wobec masy upadłości przez sędziego-komisarza, stanowią czynności upadłego dokonane z osobami bliskimi, o których mowa w art. 128 ust. 1 Prawa upadłościowego w terminie 6 miesięcy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Czynności takie, nawet jeśli były odpłatne, mogą być uznane przez sędziego-komisarza za bezskuteczne wobec masy upadłości, chyba że druga strona czynności wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli.

Niezależnie od powyższych regulacji należy pamiętać, że syndyk masy upadłości jest uprawniony do wystąpienia z powództwem o stwierdzenie dokonania czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli za zasadach ogólnych wynikających z kodeksu cywilnego (tzw. skarga pauliańska), w terminie 5 lat od dokonania czynności.

Ocena moralności dłużnika

Należy przy tym pamiętać, że nawet upływ wszystkich wskazanych wyżej terminów nie oznacza, że czynność upadłego pozostawać będzie bez wpływu na postępowanie upadłościowe i możliwość uzyskania oddłużenia przez niewypłacalnego dłużnika. Nawet bowiem w sytuacji, której nie byłoby możliwe stwierdzenie bezskuteczności czynności i przywrócenie do masy upadłości składników, którymi rozporządził upadły, sam fakt dokonania takiego rozporządzenia majątkiem może wpływać na ocenę moralności płatniczej dłużnika i skutkować odmową oddłużenia. Zgodnie z art. 41914a ust. 1 Prawa upadłościowego sąd może odmówić oddłużenia upadłego, który doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań.

Co przed upadłością konsumencką?

Przed podjęciem decyzji o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości warto przenalizować swoją sytuację nie tylko w zakresie aktualnych zobowiązań oraz posiadanego majątku, lecz także dokonanych już czynności rozporządzających, gdyż zarówno ogłoszenie upadłości może mieć wpływ na skuteczność dokonanych czynności, jak też czynności te mogą mieć znaczenie z punktu widzenia możliwości uzyskania oddłużenia w postępowaniu upadłościowym.


Łukasz Czarnocki specjalizuje się w prawie upadłościowym i restrukturyzacyjnym, zajmując się równocześnie bieżącą obsługą przedsiębiorców w zakresie prawa cywilnego oraz handlowego, w tym przygotowując i opiniując projekty umów, przygotowując opinie prawne, pisma procesowe oraz przeprowadzając audyty prawne. [więcej]