(autor: r.pr. Łukasz Czarnocki)

Zajęcie komornicze

Jednym z tematów budzących najwięcej emocji wśród osób mających kłopot z terminowym regulowaniem wymagalnych zobowiązań, jest zagadnienie wysokości kwot wolnych od egzekucji w kontekście zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego w postępowaniu egzekucyjnym. Jest to w naszej ocenie jedno z zagadnień prawnych, w których „teoretyczne” podejście do tematu znacząco odbiega od życiowej praktyki.

Co mówi prawo...

Na początek warto wskazać, że to czy i w jakim zakresie dany przychód podlega ochronie przed egzekucją, wynika z reguły z przepisów dotyczących danego rodzaju przychodu (np. w odniesieniu do wynagrodzenia za pracę – przepisy kodeksu pracy, emerytur lub rent - ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) lub przepisów o postępowaniu egzekucyjnym.

O tym jaka część wynagrodzenia za pracę podlega zajęciu w egzekucji, a jaka podlega ochronie, mówią nam art. 87 i 871 kodeksu pracy, zgodnie z którymi potrącenie z wynagrodzenia może objąć połowę wynagrodzenia (w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych – trzech piątych wynagrodzenia), z zastrzeżeniem ochrony wynagrodzenia w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (w przypadku potrąceń dotyczących świadczeń innych niż alimentacyjne).

W odniesieniu do rent i emerytur potrącenia mogą być dokonywane, co do zasady, do wysokości 25% świadczenia, zaś w przypadku potrąceń na świadczenia alimentacyjne – do 60% świadczenia.

Dodatkowo w art. 833 kodeksu postępowania cywilnego przewiduje że ochronie podlegają m.in. świadczenia alimentacyjne, świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych, zasiłki dla opiekunów, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia integracyjne, świadczenie wychowawcze inne. Odrębnym zagadnieniem jest dopuszczalność zajęcia środków pochodzących z UE.

Lektura tych przepisów, mogłaby prowadzić do wniosku, że intencją ustawodawcy było zabezpieczenie dłużnikom, w stosunku do których prowadzone są postępowania egzekucyjne, pewnej wysokości środków na zaspokojenie ich potrzeb. Dłużnicy z reguły pozostają w przekonaniu, że skoro ustawodawca wprowadził tego typu ograniczenia egzekucji, to mają oni gwarancję zachowania środków w wysokości wynikającej z tych ograniczeń.

... a co pokazuje praktyka

W praktyce często okazuje się, że dłużnicy są jedynymi, którzy mają takie wyobrażenie o zasadach prowadzenia postępowań egzekucyjnych. Z naszego doświadczenia wynika, że nagminną praktyką jest zajmowanie w toku postępowań egzekucyjnych środków pochodzących ze wskazanych powyżej źródeł, w tym kwot które teoretycznie są wolne od egzekucji, w ramach zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego. Zajmowanie zasiłków, środków z 500+, emerytur oraz wynagrodzeń za pracę w części wolnej od zajęcia, jest codziennością dla wielu dłużników.

Organy egzekucyjne zajmują wynagrodzenie za pracę lub emeryturę u źródła (pracodawcy lub świadczeniodawcy), a następnie pozostałą część tych przychodów zajmują w drodze zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego. Dłużnicy często nie zdają sobie sprawy, że egzekucja nie powinna przebiegać w taki sposób i nawet latami godzą się z takim stanem rzeczy lub zdesperowani, nie mając możliwości przetrwania takiej egzekucji, przechodzą do szarej strefy i całkowicie zaprzestają spłaty zobowiązań.

Zajęcie rachunku bankowego przez komornika

Pretekst do zajmowania środków wolnych egzekucji, po ich wpływie na rachunek bankowy dłużnika, stanowią przepisy regulujące zasady prowadzenia postępowań egzekucyjnych z wierzytelności na rachunkach bankowych. Zgodnie z art. 54 ust. 1 Prawa bankowego, środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego, w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2018 r. poz. 2177 oraz z 2019 r. poz. 1564), przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy.

W praktyce oznacza to, że pomimo teoretycznej ochrony środków na podstawie przepisów kodeksu pracy, czy też ustawy o emeryturach i rentach, jedyną kwotą wolną od egzekucji pozostaje równowartość 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Problemy dla dłużnika

W praktyce dłużnicy, którzy starają się kwestionować prawidłowość działań komorników sądowych oraz banków, stają przed problemami dwojakiego rodzaju.

Przede wszystkim nie wiedzą, jakie czynności powinni podjąć celem odzyskania niesłusznie zajętych środków. Żądania kierowane pod adresem komorników sądowych często są zbywane informacją, że to bank decyduje o tym, jakie środki blokuje na rachunku bankowym i przekazuje komornikowi sądowemu i należy składać reklamacje do banku, zaś banki informują, że nie mają podstaw do weryfikowania źródeł pochodzenia środków wpływających na rachunek bankowy, ich obowiązują jedynie regulacje Prawa bankowego i należy zgłaszać się do komornika sądowego. Na poziomie kontaktu z pracownikami banków lub kancelarii komorniczych można nawet odnieść wrażenie, że bardzo chcieliby pomóc, lecz mają związane ręce. Czasem radzą, aby zwrócić się do wierzyciela o ograniczenie egzekucji, lub wręcz wskazują, że nie będą ryzykować takich działań w obawie przed roszczeniami wierzycieli (autentyczne argumenty przekazywane ustnie przez pracowników kancelarii komorniczych). Mijają tygodnie i dłużnik, pozbawiony środków na życie, może mieć jedynie wrażenie, że go wśród tych „serdecznych przyjaciół”, jak zająca z wiersza I.Krasickiego, wilki zjedzą.

Z drugiej strony, gdy dłużnicy starają się interweniować, komornicy wprost wskazują, że są uprawnieni do zatrzymywania wszystkich środków przekazanych z rachunku bankowego, gdyż środki wypłacone np. tytułem wolnego od zajęcia wynagrodzenia, z chwilą wpływu na rachunek bankowy, tracą dotychczasową tożsamość i przestają podlegać ochronie.

Czy komornik działa zgodnie z prawem?

W naszej ocenie działania takie nie są zgodne z prawem, zaś przyjmowanie i zatrzymywanie przez komorników sądowych wolnych od egzekucji środków, z powołaniem się na utratę tożsamości środków wpłaconych na rachunek bankowy i „niezależność” egzekucji z rachunku bankowego, prowadzi w sposób oczywisty do obejścia przepisów o ochronie przed potrąceniami i egzekucją oraz jest niedopuszczalne.

W pierwszej kolejności wskazujemy, że w naszej ocenie, regulację art. 833 kodeksu postępowania cywilnego (nakazującego prowadzić egzekucję z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z przepisów szczególnych) należy traktować jako mającą zastosowanie we wszystkich postępowaniach egzekucyjnych, niezależnie od przedmiotu z którego prowadzona jest egzekucja. Regulacja ta zamieszczona jest w Tytule I (Przepisy ogólne) Części Trzeciej kodeksu postępowania cywilnego, nie zaś w Tytule II, zawierającym regulacje odnośnie sposobów prowadzenia egzekucji. W związku z powyższym wykładnia systemowa nakazuje uwzględnienie ochrony dłużnika wynikającej z tego przepisu, niezależnie od tego czy egzekucja prowadzona jest jedynie z np. z wynagrodzenia za pracę dłużnika, czy też również w inny sposób (np. z rachunków bankowych). Inaczej mówiąc, prowadzenie egzekucji z rachunków bankowych, nie może stanowić pretekstu do pominięcia lub obejścia przepisów o ochronie wynagrodzenia za pracę lub innych przychodów.

Równocześnie trudno przyjąć, aby celem racjonalnego ustawodawcy, który określił granice dopuszczalności objęcia egzekucją określonych świadczeń (np. wynagrodzenia za pracę - poprzez art. 87-871 kodeksu pracy w związku z art. 833 § 1 kodeksu postępowania cywilnego), było jedynie dokonanie swoistego podziału środków podlegających zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym na środki potrącane za pośrednictwem pracodawcy (połowa wynagrodzenia za pracę) oraz środki przekazywane organom egzekucyjnych przez bank (nadwyżka powyżej 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę). Dodatkowo przyjęcie, że pozostałe środki mogłyby podlegać zajęciu przez komornika jako np. oszczędności w gotówce, prowadziłoby do wniosku, że w Rzeczpospolitej Polskiej w ogóle nie istnieje kwota wolna od zajęć egzekucyjnych, a istnieją jedynie pozorne ograniczenia egzekucji, określające kwoty możliwe do zatrzymania/przekazania organowi egzekucyjnemu przez określone podmioty. Wniosek taki, sformułowany w oparciu o tezę, że „niezależność” postępowania egzekucyjnego z rachunku bankowego pozwala na pominięcie innych regulacji (np. art. 87-871 kodeksu pracy), byłby oczywiście błędny.

Zwracamy przy tym uwagę, że przyjęcie odmiennego podejścia prowadziłoby do nieuzasadnionego różnicowania sytuacji osób, które otrzymują wynagrodzenie lub świadczenia w gotówce, zatrzymujących środki w wysokości wolnej od egzekucji na podstawie przepisów szczególnych, oraz osób otrzymujących te same świadczenia na rachunek bankowy, których przychody zawsze byłyby chronione wyłącznie do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Stoimy na stanowisku, że przedmiotem ochrony na podstawie przepisów o ochronie przed potrąceniami stanowi określony substrat majątkowy, niezależnie od tego czy ma on formę gotówki czy też wierzytelności z rachunku bankowego.

A zatem co może zrobić dłużnik?

Oczywiście z punktu widzenia dłużnika kluczowe jest znalezienie odpowiedzi na pytanie co robić, gdy środki ustawowo wolne od egzekucji są przekazywane organom egzekucyjnym.

W naszej ocenie ważne jest, aby jak najszybciej zawiadomić bank oraz komornika sądowego, że zajęte lub przekazane środki są wolne od egzekucji. Rekomendujemy, aby takie informacje były przekazywane w formie pisemnej z żądaniem udzielenia pisemnej odpowiedzi oraz zwrotu środków oraz ewentualnie określenia przez organ egzekucyjny, że środki pochodzące z określonego źródła nie podlegają zajęciu. Zajęcie przez dłużnika pisemnego stanowiska w praktyce wymusi zajęcie formalnego stanowiska przez bank oraz organ egzekucyjny. W szczególności, w przypadku odmowy zwrotu środków przez komornika sądowego, pozwoli to na zaskarżenie czynności komornika sądowego oraz dochodzenie praw na drodze sądowej

Zdajemy sobie sprawę, że postępowania w takich sprawach mogą być długotrwałe. Mając na uwadze powyższe, a także dotkliwość dla dłużnika stanu, w którym jest on pozbawiany należnych mu przychodów, rekomendujemy każdorazowe rozważenie, czy jest możliwa zmiana sposobu wypłaty wolnych od egzekucji środków w taki sposób, aby nie mogły być one bezpodstawnie zajęte w ramach zajęcia rachunku bankowego dłużnika.


 Łukasz Czarnocki specjalizuje się w prawie upadłościowym i restrukturyzacyjnym, zajmując się równocześnie bieżącą obsługą przedsiębiorców w zakresie prawa cywilnego oraz handlowego, w tym przygotowując i opiniując projekty umów, przygotowując opinie prawne, pisma procesowe oraz przeprowadzając audyty prawne. [więcej]