(autor: radca prawny Łukasz Czarnocki)

Celowo, umyślnie, rażąco niedbale…

Wina dłużnika w doprowadzeniu do niewypłacalności, a możliwość uzyskania oddłużenia w postępowaniu upadłościowym.

Od dłuższego czasu dzielimy się z Państwem spostrzeżeniami dotyczącymi wchodzących w życie od dnia 24 marca 2020 roku nowych regulacji dotyczących upadłości konsumenckiej.

W dzisiejszym wpisie chciałbym zwrócić Państwa uwagę na znaczenie stopnia winy dłużnika w doprowadzeniu do własnej niewypłacalności, dla oceny możliwości uzyskania oddłużenia, ze szczególnym uwzględnieniem wchodzących niedługo w życie regulacji.

Celem osób składających wnioski o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest uzyskanie umorzenia zobowiązań w części, w jakiej nie są oni w stanie ich wykonywać.

Możliwość uzyskania oddłużenia – zarówno w obowiązującym stanie prawnym, jak też w stanie prawnym od dnia 24 marca 2020 roku, uzależniona jest od oceny stopnia winy dłużnika w zakresie powstania stanu jego niewypłacalności. Sąd zobowiązany jest uwzględnić, czy i w jakim stopniu dłużnik przyczynił się do powstania stanu zadłużenia lub jego pogłębienia.

W obowiązującym stanie prawnym ocena ta jest dokonywana na etapie rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości. Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. W takiej sytuacji brak możliwości oddłużenia ma charakter następczy i wynika z braku otwarcia postępowania upadłościowego

W postępowaniach wszczynanych od dnia 24 marca 2020 roku ocena stopnia winy dłużnika formułowana będzie nie na początku postępowania, jak to ma miejsce obecnie, lecz na jego końcowym etapie. Od wyniku tej oceny zależeć będzie czy zobowiązania dłużnika będą umorzone, zaś w przypadku ustalenia planu spłaty – na jak długi czas plan spłaty może zostać ustalony.

Upadły, co do którego stwierdzone zostanie, że doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, nie będzie mógł liczyć na umorzenie zobowiązań. Sąd wyda w jego przypadku postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań, chyba że ustalenie planu spłaty, umorzenie zobowiązań lub warunkowe umorzenie zobowiązań uzasadnione byłoby względami słuszności lub względami humanitarnymi.

W przypadku przypisania upadłemu winy polegającej na umyślnym doprowadzeniu do swojej niewypłacalności lub istotnym zwiększeniu jej stopnia lub na skutek rażącego niedbalstwa, oddłużenie będzie możliwe, jednak plan spłaty wierzycieli orzeczony przez sąd, nie będzie mógł być co do zasady krótszy niż trzydzieści sześć miesięcy ani dłuższy niż osiemdziesiąt cztery miesiące.

Dokonanie rozróżnienia pomiędzy „celowością”, „umyślnością”, a „rażącym niedbalstwem” może w być praktyce trudne dla dłużników, zaś należyte rozpoznanie z jakim stopniem winy dłużnika mamy do czynienia, może być kluczowe dla podjęcia decyzji o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

Z mojego doświadczenia zawodowego, w tym rozmów z osobami borykającymi się z problemem nadmiernego zadłużenia, które rozważają możliwość złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, wynika że większość z nich nie zdaje sobie sprawy z różnicy pomiędzy „celowym”, a „umyślnym” doprowadzeniem do niewypłacalności.

Sprawy nie ułatwia dodatkowo fakt, że „umyślność” na gruncie obowiązujących przepisów prawa upadłościowego należy rozumieć inaczej niż będzie to miało miejsce po 24 marca 2020 roku.

Pojęcie winy dłużnika należy odnosić do jego stosunku do podejmowanych przez niego działań (prowadzących do powstania lub zwiększenia zadłużenia) w zakresie woli dłużnika oraz przewidywania przez niego skutków podejmowanych działań.

Dotychczasowe znaczenie „umyślności” dłużnika, jako tzw. negatywnej przesłanki upadłościowej uzasadniającej oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości, obejmowało zarówno działania dłużnika, które były ukierunkowane na doprowadzenie do własnej niewypłacalności lub zwiększenie jej stopnia (tzw. zamiar bezpośredni), jak również działania, które co prawda nie były podejmowane w celu osiągnięcia takiego skutku, lecz co do których dłużnik przewidywał, że mogą powodować wystąpienie skutku w postaci niewypłacalności lub jej istotnego zwiększenia, i godził się na powstanie takich skutków (tzw. zamiar ewentualny).

Wprowadzenie przez ustawodawcę, w ramach nowelizacji Prawa upadłościowego, pojęcia „celowości”, jako przesłanki odmowy umorzenia zobowiązań lub ustalenia planu spłaty, pozwala przyjąć, że celem ustawodawcy było zróżnicowanie sytuacji osób, które świadomie dążyły do powstania (istotnego zwiększenia) niewypłacalności (zamiar bezpośredni), od sytuacji osób, które jedynie godziły się z możliwością spowodowania takiego skutku (zamiar ewentualny).

Dla pierwszej z tych grup oznacza to utrzymanie dotychczasowego braku możliwości oddłużenia w ramach procedury upadłościowej, przy równoczesnym przesunięciu momentu wydania orzeczenia w tym zakresie z początku procedury upadłościowej, na jej koniec. Dla drugiej grupy osób otwiera to możliwość uzyskania oddłużenia, choć na bardziej restrykcyjnych warunkach niż w przypadku osób, które nie ponoszą winy za powstanie stanu niewypłacalności.

Odnosząc się do osób, których niewypłacalność lub jej istotne zwiększenie jest wynikiem ich „rażącego niedbalstwa” należy wskazać, że ich sytuacja również ulegnie poprawie po wejściu w życie nowelizacji Prawa upadłościowego. Dotychczas, podobnie jak „umyślni” dłużnicy, nie mogli oni liczyć na otwarcie i przeprowadzenie postępowania upadłościowego. W nowym stanie prawnym będą mogli się oni oddłużyć na takich samych zasadach jak dłużnicy „umyślni” w nowym, zawężonym rozumieniu tego pojęcia.

Warto w tym miejscu wskazać, że z rażącym niedbalstwem mamy do czynienia gdy dłużnikowi nie można przypisać winy umyślnej w opisanym powyżej znaczeniu, jednak jego zachowanie cechuje się daleko posuniętym odstępstwem od ogólnych reguł zachowania, których przestrzegania można od niego oczekiwać, z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy.

Wprowadzenie przez ustawodawcę coraz dalej idących rozróżnień pomiędzy poszczególnymi kategoriami dłużników, rozróżnień mających przełożenie na możliwość i warunki oddłużenia, z jednej strony jest korzystne dla dłużników i wierzycieli, gdyż pozwala w większym stopniu uwzględnić okoliczności powstania zadłużenia i stosować szerszy wachlarz rozwiązań oddłużeniowych, adekwatny do danej sytuacji, z drugiej jednak strony stawia nowe wyzwania zarówno przed samymi dłużnikami, sądami, jak również – a może przede wszystkim – syndykami masy upadłości, których rola po 24 marca 2020 roku będzie jeszcze istotniejsza niż dziś.

Jednym z kluczowych elementów postępowania upadłościowego stanie się dogłębna analiza działań dłużnika i ich ocena z punktu widzenia standardów należytej staranności oraz ewentualnej winy, włącznie z rozróżnieniem sytuacji dłużników umyślnych w zależności od tego, czy można im przypisać działanie z zamiarem bezpośrednim, czy też z zamiarem ewentualnym. W pewnym sensie zbliży to postępowanie upadłościowe do postępowania karnego, którego stawką będzie możliwość oddłużenia. W postępowaniu tym szczególnego znaczenia nabierze zachowanie aktywności przez dłużnika, a także umiejętność dokonania należytej oceny prawnej podejmowanych przez niego działań, zaś udział profesjonalnego pełnomocnika upadłego w konsumencki postępowaniu upadłościowym – obecnie mający marginalny charakter - może okazać się nieodzowny.

__________________________________________

Przedstawione w niniejszym artykule spostrzeżenia, analizy i obawy znajdą (lub nie znajdą) potwierdzenie w orzecznictwie sądów, czynnościach syndyków i aktywności wierzycieli pod rządami nowych przepisów. Do tego czasu pożądane jest, abyśmy refleksyjnie, krytycznie, ale i rzeczowo przyjrzeli się nowemu prawu upadłości konsumenckiej.

W kolejnych wpisach przedstawimy i skomentujemy inne zmiany przepisów.

Lista poprzednich wpisów dostępna jest TUTAJ.

Jeśli jesteś zainteresowany tą tematyką napisz do nas - jesteśmy po to, żeby pomagać!

Bądź z nami!